De vroege warmte doet de natuur tot bloei komen, de agrariër wil het land op om te zorgen voor een goed zaaibed voor zijn gewas, maar door de vele regen komen tractors vast te zitten in de verzadigde grond. Wat is een ideaal waterpeil voor zowel landbouw als natuur?

De gebiedspartners van Vitale Peel willen de gevolgen van de hevige regenval en lange periodes van droogte door klimaatverandering tegengaan en zorgen voor voldoende water voor zowel de natuur in de Peelvenen als - in de rand om de natuurgebieden heen - de landbouw. Dit betekent dat de grondwaterstand wordt verhoogd en, voor wat het waterpeil betreft, de harde grens tussen natuur en landbouw zal verzachten.

In de natuur genomen maatregelen

Het hoogveen in de Peel is afhankelijk van regenwater. Regenwater heeft een hogere zuurgraad en is voedselarm. Daar gedijt veenmos goed op. Om het kwetsbare hoogveen te versterken, is een stabiele en hoge grondwaterstand nodig. Daarom zijn de afgelopen jaren in de Peelvenen diverse maatregelen getroffen, zo was te lezen in een recent artikel van Staatsbosbeheer in Nature Today. Met kades zijn bijvoorbeeld verschillende soorten compartimenten aangelegd. In het midden van het natuurgebied vormen compartimenten de ideale plas-dras situatie voor herstellend hoogveen. De compartimenten aan de rand van het natuurgebied zorgen daarnaast ook voor tegendruk en dragen zo bij aan het vasthouden van water in het gebied. De waterstand in de compartimenten wordt met stuwen geregeld.

Cultuurhistorische waarde

De beheerder van de Peelvenen, Staatsbosbeheer, is samen met het waterschap continu bezig met het optimaliseren van het waterpeil in de Peel. Eddy Boudewijns, omgevingsmanager gebiedsgerichte aanpak Vitale Peel: “Het moet er niet te droog worden, maar ook niet te nat. Anders kunnen door onbegaanbare onderhoudspaden werkzaamheden niet worden uitgevoerd. Zo is Staatsbosbeheer nog altijd bezig met het dempen van watergangen ter voorkoming van ontwatering. Met respect voor de cultuurhistorie van het gebied. Banen waarover vroeger de turfstekers heen een weer trokken van en naar hun turfputten blijven bijvoorbeeld bewaard.”

Al jaren niet gezien

In 2023 viel er extreem veel neerslag in de Peelvenen: circa 1.200 millimeter. Eddy: ” Na de overvloedige neerslag van vorig jaar is in de compartimenten het streefpeil bereikt. Dat is het voor de natuur ideale waterpeil, waarbij de compartimenten maximaal water vasthouden. Er is de laatste tijd echter zoveel neerslag gevallen dat de compartimenten overvol zitten en er water het natuurgebied uitstroomt. Een fenomeen dat we al jaren niet hebben gezien. Dat kan er een rare indruk geven. Zeker als je weet dat de beheerders zo hard hun best doen om het water vast te houden. Het toont aan dat het goed laten verlopen van vernatting in combinatie met een veranderend klimaat een uitdaging is. De manier waarop we met het waterpeil omgaan, is één van de uitdagingen die een plek vinden in de uitwerking van het concept koersdocument voor het werkgebied van Vitale Peel naar concrete plannen per deelgebied. Samen met inwoners en ondernemers gaan we op zoek naar de best mogelijke oplossingen. Wat we in de praktijk in een paar deelgebieden leren, kunnen we vervolgens elders in en rond de Peelvenen toepassen.”

Verticale wegzijging, wat?

Ook verticaal kan water weglopen. “Dat wordt ook wel ‘wegzijging’ genoemd,” weet Eddy. “Vakjargon voor lekken.” Het lastige is dat je wel ziet dat water wegzakt, maar dat de lekken zelf niet te zien zijn. De mate van wegzijging hangt af van de ondergrond en kan dus per compartiment verschillen. Met het dichten van oude ontwateringssloten kan wegzijging worden beperkt. Dat is bijvoorbeeld in de Mariapeel gebeurd. “In de Peelvenen zijn al veel lekken gedicht,” vertelt Eddy. “Vanwege de onzichtbaarheid van de ondergrond in de Peel en het menselijk ingrijpen daarin in het verleden is verticale wegzijging lastig op te sporen. We zijn dan ook blij als omwonenden zich bij ons melden als ze een verticaal lek vermoeden.”

Maatregelen voor natuur én landbouw

In het kader van gebiedsgerichte aanpak Vitale Peel onderzoeken Staatsbosbeheer, de provincies Noord-Brabant en Limburg en waterschappen Aa en Maas en Limburg het vermogen om water vast te houden van de verschillende compartimenten en de omvang van verticaal waterverlies in zowel de Groote Peel als de Mariapeel. Binnenkort gaat Staatsbosbeheer verder met verfijning van de indeling in compartimenten langs de Astense Moostscheiding (Groote Peel). Het broedseizoen, dat op 15 maart is begonnen, betekent voor Staatsbosbeheer een beperking bij de uitvoering van werkzaamheden.

Daarnaast werken beide provincies en waterschappen aan een hydrologische systeemanalyse waarin de samenhang van het water- en bodemsysteem in en rondom de Peelvenen wordt onderzocht. Dit moet onder andere gaan helpen bij het inschatten van effecten van maatregelen in en buiten het natuurgebied, zoals op agrarische percelen, en leiden tot integrale maatregelpakketten, waarmee de natuur- én agrarische doelen zo veel mogelijk kunnen worden gerealiseerd. “Een gezamenlijke zoektocht, dus,” benadrukt Eddy nog maar eens.

Zie ook dit intervieuw met boswachter Lieke Verhoeven over de gevolgen van de heftige regenval van de afgelopen maanden voor de Peel.